Skąd w Polsce wziął się bursztyn?

Aby objaśnić długą wędrówkę bursztynu, cofnijmy się o ponad 40 milionów lat, do czasów narodzin bursztynu bałtyckiego. Nie istniało wtedy Morze Bałtyckie, gdyż to właśnie na jego terenach rósł las bursztynowy. Za to ziemie gdzie dziś znajduje się Jarosławiec, Gdańsk czy Warszawa, pokrywało płytkie morze eoceńskie.

W owym czasie natura w naszej szerokości geograficznej nie była tak spokojna jak dziś. Trzęsienia ziemi czy wybuchy wulkanów były zjawiskiem bardzo częstym. Bursztynodajne drzewa zawierające żywicę zostały powalone na skutek tych zjawisk (oczywiście wpływ miały również inne czynniki jak choćby wiek drzew), a z czasem zostały przysypane warstwami ziemi i popiołów – tak powstały pierwotne złoża bursztynu bałtyckiego. Jednak dziś właściwie nie odnajdujemy już bryłek z tych pokładów geologicznych, bo złoża z czasem uległy erozji. Te, które się zachowały spoczywają zapewne głęboko pod dnem Bałtyku. Z czasem ulewne deszcze sprawiły, że kawałki drzew zawierające żywicę trafiały do strumieni i rzek, transportując bursztyn w inne miejsca. Wszystkie złoża bursztynu powstałe po tych wędrówkach są już złożami wtórnymi.

Pierwsze przemieszczenia bursztynu

Bardzo duży udział w pierwszych wędrówkach bursztynu miała hipotetyczna rzeka Eridan. Płynęła z północy, przez bursztynowy las, aż do wspomnianego morza eoceńskiego, gdzie w ujściu tworzyła deltę. Porwane przez rzekę drzewa bursztynodajne osadzały się w delcie Eridanu i w płytkiej strefie morza eoceńskiego. Są to tereny dzisiejszej Zatoki Gdańskiej. Dzięki temu zjawisku od Karwi aż po Półwysep Sambijski (Obwód Kaliningradzki) utworzyły się ogromne pokłady bursztynu, zawarte w tzw. niebieskiej ziemi.
Mniejsze ilości bursztynu osadziły się również w południowej części morza eoceńskiego (czyli na terenach dzisiejszej środkowej i południowej Polski oraz Ukrainy).

Wędrówka z lądolodami

Kres wędrówki bursztynu nie nastąpił jednak wraz z końcem morza eoceńskiego. W epoce lodowcowej, sunące na południe lądolody skandynawskie zniszczyły deltę Eridanu i rozprzestrzeniły bursztyn bałtycki na znaczących terenach. Przenoszone były zarówno duże, wtopione w lodowiec fragmenty bursztynonośnej ziemi (kry glacjalne), jak i mniejsze, rozdrobnione pokłady. Największe skupiska bursztynu transportowanego w rozproszeniu występują dziś na Kurpiach i w Borach Tucholskich. Niewielkie złoża znajdują się także w środkowych Niemczech (Bitterfeld, Saksonia). Znikome znaleziska sukcynitu opisywano na Syberii i w Kanadzie.

Największa znana kra glacjalna znajduje się w Możdżanowie (22 km od Jarosławca). Jej zasoby bursztynu oblicza się na 20 ton, a warstwa bursztynowa mieści się od 6 do 23 metrów pod ziemią. W zbiorach Muzeum Bursztynu w Jarosławcu znajduje się oryginalna, kompleksowa dokumentacja badania złoża w Możdżanowie z 1976 roku. Bogata dokumentacja zawiera kilkaset stron, map i szkiców, jednak jej części prezentowane są na wystawie stałej Kopalnia Bursztynu.

Najnowsza podróż bursztynu – niekończąca się historia

Kolejny i jak na razie ostatni etap wielkiej wędrówki bursztynu bałtyckiego związany był i jest z rozwojem Morza Bałtyckiego. Około 7,5 tysiąca lat temu, gdy kształtowała się linia brzegowa naszego Bałtyku, bursztyn wymywany był z Sambii na wybrzeże obecnej Zatoki Gdańskiej.

Na wyrzucanie na brzeg znacznej ilości bursztynu wpływ miało większe niż dziś zasolenie Bałtyku. Proces, który rozpoczął formowanie tych najnowszych nagromadzeń trwa do dnia dzisiejszego lecz ze znacznie mniejszą intensywnością, ze względu na wysłodzony obecnie charakter Bałtyku. Można również z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że bryłki które znajdujemy na plaży pochodzą z pierwotnych złóż bursztynu bałtyckiego. Morze swymi prądami odkrywa kolejne warstwy nagromadzone dziesiątki milionów lat temu, jeszcze w epoce eocenu.